1. Εισαγωγή

Η χρήση ενιαίας ορολογίας είναι βασική παράμετρος για την επικοινωνία, την ανάπτυξη και τη διάδοση κάθε επιστήμης. Εκτός από αυτό, η Επιστήμη της Πληροφόρησης στηρίζεται και αξιοποιεί την ορολογία των άλλων επιστημών προκειμένου να διαχειριστεί την πληροφορία που παράγεται στα πεδία αυτά. Έτσι, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συγκεντρωθεί και παρουσιαστεί η ελληνική ορολογία στην Επιστήμη της Πληροφόρησης.

Σκοπός δημιουργίας του λεξικού είναι να καλύψει την έλλειψη ενός τέτοιου έργου στα ελληνικά στο πεδίο «Επιστήμη της Πληροφόρησης», περιλαμβάνοντας με επάρκεια τα υποπεδία Αρχειονομία και Βιβλιοθηκονομία και με σχετική επάρκεια άλλα συναφή υποπεδία, όπως Πολιτισμική κληρονομιά – Μουσειολογία, Γλώσσα και Ορολογία, Τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών, Εκδοτική κτλ. Ο σκοπός δεν αφορά μόνο την κάλυψη ως προς τη γλώσσα, αλλά και την, κατά το δυνατόν, γενικότερη – ως προς το θέμα – κάλυψη των παραπάνω επιμέρους τομέων.

Το λεξικό είναι ελληνοαγγλικό. Σημειώνεται ότι δεν γίνεται απλή μετάφραση αγγλικών όρων και παρουσίαση στα ελληνικά, αλλά απόδοση εννοιών από τους παραπάνω θεματικούς τομείς με όρους στα ελληνικά και με αντιστοιχίσεις τους στα αγγλικά. Πέραν των όρων, προτιμώμενων και συνώνυμων στις δύο γλώσσες, το λεξικό περιέχει και άλλες πληροφορίες που περιγράφονται παρακάτω. Ο στόχος είναι το έργο να συμβάλει, κατά το δυνατόν, στη γενική ενημέρωση φοιτητών, φοιτητριών, ερευνητών, ερευνητριών και επαγγελματιών βιβλιοθηκονόμων και αρχειονόμων γύρω από όλα τα θέματα του πεδίου τους αλλά και να αποτελέσει τη βάση για μια πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση της ορολογίας για την Επιστήμη της Πληροφόρησης στα ελληνικά.

1.1  Προηγούμενες εργασίες

Πριν προχωρήσουμε στην περιγραφή του λεξικού, καταγράφουμε εδώ ορισμένες προσπάθειες που έχουν προηγηθεί για τη συγκέντρωση και καταγραφή ελληνικής ορολογίας στο πεδίο της πληροφόρησης. Αυτές είναι:

Χρησιμοποιήθηκαν επίσης γλωσσάρια ενσωματωμένα σε ελληνικά βιβλία, αλλά και όλο το περιεχόμενό τους, όπως στα παρακάτω:

• Dewey, M. (2001). Συνοπτική δεκαδική ταξινόμηση Dewey και ευρετήριο σχετικών όρων. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Διαθέσιμο από: http://ereader.ekt.gr/books/lgxq/
• Gorman, M., & Winkler, P. W. (Eds.) ([1978] 1994). Αγγλο-αμερικανικοί κανόνες καταλογογράφησης (Μ. Μορελέλη-Κακούρη, Μετ.). Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης. 
• Βαλεοντής, Κ.Ε., & Κριμπάς, Π.Γ. (2014). Νομική γλώσσα, νομική ορολογία: θεωρία και πράξη. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη/ΕΛΕΤΟ. Διαθέσιμο από: http://www.eleto.gr/download/BooksAndArticles/2014_Valeontis_&_Krimpas_LegalLanguage-LegalTerminology.pdf
• Γιαννακόπουλος, Γ., & Μπουντούρη, Β. (2016). Εισαγωγή στην Αρχειονομία. [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. Διαθέσιμο από: https://hdl.handle.net/11419/6320
• Ζερβός, Σ. (2015). Συντήρηση και διατήρηση χαρτιού, βιβλίων και αρχειακού υλικού [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. Διαθέσιμο από: https://dx.doi.org/10.57713/kallipos-872
• Καπιδάκης, Σ., Λαζαρίνης, Φ., & Τοράκη, Κ. (2015). Θέματα βιβλιοθηκονομίας και επιστήμης των πληροφοριών [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. Διαθέσιμο από: https://dx.doi.org/10.57713/kallipos-832 
• Μπάγιας, Α. Φ. (1998). Αρχειονομία-Βασικές έννοιες και αρχές: η οργάνωση των αρχείων για τη διοίκηση και την έρευνα. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.
• Σκανδάλη, Ν. Α. (1990α). Θεματική ευρετηρίαση: Προσυνδυασμένα συστήματα. Αθήνα: Βασιλείου.
• Σκανδάλη, Ν. Α. (1990β). Θεματική ευρετηρίαση: Υστεροσυνδυασμένα συστήματα. Αθήνα: Βασιλείου
• Σκανδάλη, Ν. Α. (1990γ). Η επιστήμη της πληροφόρησης και τεκμηρίωσης. Αθήνα: Βασιλείου.
• Σκανδάλη, Ν. Α. (1993). Περιγραφική καταλογογράφηση: κανόνες και εφαρμογές. Αθήνα: Βασιλείου.
• Τόγια, Α., & Χριστοδούλου, Γ. (2015). Εισαγωγή στο RDA: Ένας πρακτικός οδηγός για την καταλογογράφηση του υλικού βιβλιοθηκών. [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. https://dx.doi.org/10.57713/kallipos-471 
• Τσουκαλά, Α., & Κοντού, Π. (Μετ.) (2021α). MARC 21: Διάταξη για τα δεδομένα επικεφαλίδων. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διαθέσιμο από: http://www.lib.aegean.gr/sites/default/files/node_files/docs/marc_21_diataxi_gia_ta_dedomena_epikefalidon.pdf
• Τσουκαλά, Α., & Κοντού, Π. (Μετ.) (2021β). Εγχειρίδιο MARC 21: Διάταξη για τα βιβλιογραφικά δεδομένα. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διαθέσιμο από: https://www.lib.aegean.gr/sites/default/files/node_files/docs/egheiridio_marc_21_diataxi_gia_ta_vivliografika_dedomena.pdf

Τέλος, χρησιμοποιήθηκαν λεξικά, εγχειρίδια και άλλα βοηθήματα άλλων επιστημονικών περιοχών, για θέματα όπως βιβλιοδεσία, τέχνες, αρχεία, τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών, εκδοτική, γλωσσολογία κ.ά.

 

2.  Σχεδιασμός και περιγραφή του λεξικού

Κεντρικό χαρακτηριστικό του έργου, που ήταν και η βασική αρχή για την παραγωγή του, είναι ότι δεν αποτελεί ένα λεξικό γενικής γλώσσας που περιέχει λέξεις, αλλά ένα ορολογικό λεξικό, κάθε λήμμα του οποίου αντιστοιχεί και περιγράφει μια διακριτή έννοια. Μπορούμε έτσι να το θεωρήσουμε ως ένα εννοιολογικό λεξικό, με κυρίαρχο τον ρόλο της έννοιας.

Ως βάση για τη δημιουργία του λεξικού υπήρξαν τα πρότυπα που έχουν εκπονηθεί από τις Τεχνικές Επιτροπές Τυποποίησης ΕΛΟΤ/ΤΕ 22 Πληροφόρηση – Τεκμηρίωση και ΕΛΟΤ/ΤΕ 21 Ορολογία – Γλωσσικοί πόροι, στις οποίες συμμετέχουν τα μέλη της συγγραφικής ομάδας. Επιπλέον, όπως ήδη αναφέρθηκε, χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές ειδικά λεξικά και γλωσσάρια βιβλιοθηκονομίας και αρχειονομίας, καθώς και εγχειρίδια, συγγράμματα και άλλα δημοσιεύματα σε ειδικά θέματα, όπως ταξινόμηση, καταλογογράφηση, μορφότυπα δεδομένων, θησαυροί, συντήρηση και διατήρηση, βιβλιοδεσία, οντολογίες και μοντέλα δεδομένων, αρχειονομία, πολιτισμό και μουσεία κ.ά.

 

2.1  Δομή του λεξικού (μακροδομή)

Το λεξικό, προκειμένου να καλύψει τις απαιτήσεις συγγραφής όπως υποδεικνύονται από τις Ανοιχτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Κάλλιπος, προσάρμοσε τη δομή του σε κεφάλαια, λαμβάνοντας υπόψη τα μαθήματα που διδάσκονται στα τρία τμήματα των ΑΕΙ στη χώρα, καθώς και τις θεματικές υποδιαιρέσειςστο πρότυπο ISO 5127:2017 Information and documentation – Vocabulary, που είναι και το βασικό πρότυπο εννοιών στο πεδίο της πληροφόρησης.

Το πρότυπο αυτό (και η ελληνική έκδοση ΕΛΟΤ 1381:2013 Πληροφόρηση και τεκμηρίωση – Λεξιλόγιο) χρησιμοποιήθηκε ως βάση δόμησης του λεξικού, το οποίο χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια, καθένα από τα οποία επιμερίζεται σε θεματικές κατηγορίες. Τα κεφάλαια είναι:

1. Γενικές έννοιες

2. Βιβλιοθηκονομία–Πληροφόρηση

3. Αρχειονομία

4. Πολιτισμική κληρονομιά

5. Τεκμήρια – Αντικείμενα – Πληροφοριακοί πόρο

6. Διοίκηση οργανισμών πληροφόρησης και τεκμηρίωσης

7. Διαχείριση πληροφοριών και τεκμηρίων

8. Διατήρηση τεκμηρίων

9. Χρήση πληροφοριών και τεκμηρίων

10. Νομικά ζητήματα πληροφόρησης και τεκμηρίωσης

Πλήρης παρουσίαση κεφαλαίων και θεμάτων δίνεται στο κεφάλαιο 3 «Θεματική οργάνωση λημμάτων».

 

2.2  Δομή των λημμάτων (μικροδομή)

Για το περιεχόμενο και την οργάνωση των πληροφοριών σε κάθε λήμμα, ακολουθήθηκαν τόσο τα σχετικά πρότυπα Ορολογίας και Ορογραφίας, όσο και η πρακτική σε ανάλογες εφαρμογές. Σημειώνεται ότι στο παρόν λεξικό κάθε λήμμα αντιστοιχεί σε μια ξεχωριστή έννοια και περιέχει σύντομο αυτοτελές κείμενο με τις βασικές πληροφορίες (γλωσσικές, εγκυκλοπαιδικές κ.ά.) για την έννοια, καθώς και τις σχέσεις της με άλλες έννοιες. Τα πρότυπα που χρησιμοποιήθηκαν, εκτός από τα βασικά πρότυπα Ορολογίας ISO 704:2022 Terminology work – Principles and methods (ΕΛΟΤ 402:2010 Ορολογική εργασία – Αρχές και μέθοδοι) και ISO 1087:2019 Terminology work and terminology science – Vocabulary (ΕΛΟΤ 561-1:2006 Ορολογικό έργο – Λεξιλόγιο – Μέρος 1: Θεωρία και εφαρμογές), ως πηγές αναφοράς της δομής είναι:

• ISO 12616-1:2021 Terminology work in support of multilingual communication – Part 1: Fundamentals of translation-oriented terminography (ΕΛΟΤ 1447:2017 Μεταφρασεοστρεφής ορογραφία)
• ISO 22128:2008 Terminology products and services – Overview and guidance (ΕΛΟΤ 1448:2019 Ορολογικά προϊόντα και υπηρεσίες – Επισκόπηση και καθοδήγηση για την ανάπτυξη)
• ISO 12620:2019 Management of terminology resources
• ISO 10241-1:2011 Terminological entries in standards – Part 1: General requirements and examples of presentation
• ISO 10241-2:2012 Terminological entries in standards – Part 2: Adoption of standardized terminological entries

 Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν οι εξής αναφορές:

• Κατσογιάννου, Μ. (1999). Μεθοδολογικές αρχές για τη δημοσίευση λεξικών ορολογίας: Ένα παράδειγμα από τον χώρο της αστρονομίας. Στο 2ο Συνέδριο ΕΛΕΤΟ «Ελληνική γλώσσα και Ορολογία», 21-23 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο από: http://www.eleto.gr/download/Conferences/2nd%20Conference/2nd_017-025_KatsoyannouMarianna.pdf
• Χαραλαμπάκης, Χ. (2011). Λεξικογραφία και ορολογία: Συμπεράσματα από τη σύγκριση δύο σύγχρονων νεοελληνικών λεξικών. Στο 8ο Συνέδριο ΕΛΕΤΟ «Ελληνική γλώσσα και Ορολογία», 10-12 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο από: https://www.eleto.gr/download/Conferences/8th%20Conference/Papers/8th_00b_CharalambakisChristoforos_Paper_V02.pdf

Έτσι, αποφασίστηκε ότι για κάθε λήμμα θα προβλέπονται τα παρακάτω πεδία δεδομένων (σε παρένθεση επεξηγήσεις, όπου χρειάζονται):

●       προτιμώμενος ελληνικός όρος

●       συνώνυμοι ελληνικοί όροι

●       αδόκιμοι ελληνικοί όροι

• • με την ένδειξη «βλέπε αντί», όροι που δεν εγκρίνονται από την ομάδα ως προτιμώμενοι ή συνώνυμοι, δηλαδή όροι που είναι απαρχαιωμένοι ή αποδοκιμαζόμενοι για τη συγκεκριμένη έννοια

●       προτιμώμενος αγγλικός όρος

●       συνώνυμοι αγγλικοί όροι

●       ορισμός

• • ορισμός της έννοιας στα ελληνικά

●       σημειώσεις – σχόλια

• • περιγραφή της έννοιας και άλλες πληροφορίες για τη χρήση της έννοιας και/ή το αντικείμενο ή τα αντκείμενα που αντιπροσωπεύει

●       ιστορική σημείωση

• • πληροφορίες σχετικά με την ιστορική εξέλιξη της έννοιας και/ή του αντικειμένου ή των αντικειμένων που αντιπροσωπεύει

●       παραδείγματα

●       πηγή ορισμού

• • πηγή, συνήθως πρότυπο, από όπου λήφθηκε ο ορισμός της έννοιας· εάν ο ορισμός είναι σύνθεση πληροφοριών από πολλές πηγές, το πεδίο μένει κενό

●       άλλες πηγές

• • οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για τον ορισμό και τις λοιπές πληροφορίες του λήμματος, όχι μόνο γλωσσικές-ορολογικές, αλλά και σχετικές με το θεματικό περιεχόμενο της οριζόμενης έννοιας, την ιστορική διαδρομή του αντικειμένου που αντιπροσωπεύει, τις χρήσεις κτλ.· εάν ο ορισμός είναι σύνθεση πληροφοριών από πολλές πηγές, τότε αυτές περιλαμβάνονται σε αυτό το πεδίο

●       θέμα

• • η βασική θεματική κατηγορία στην οποία εντάσσεται η έννοια (πλήρης λίστα κεφαλαίων και θεμάτων στο κεφ. 3) 

●       κεφάλαιο

• • το κεφάλαιο στο οποίο ανήκει το θέμα της έννοιας (βλ. κεφ. 3)

●       σχετικοί όροι

• • με την ένδειξη «βλέπε», γίνεται παραπομπή σε προτιμώμενους όρους άλλων εννοιών του λεξικού, με λειτουργία και προς τις δύο κατευθύνσεις

●       εικόνα 

●       λεζάντα

Σημειώνεται ότι για τη γραφή των ορισμών ακολουθείται ο κανόνας της τυποποίησης για την εκπόνηση προτύπων, δηλαδή οι ορισμοί γράφονται με πεζά γράμματα και δεν παίρνουν τελεία.

Για παράδειγμα, ο ορισμός της έννοιας ‘αναζήτηση με μενού’ είναι:

αναζήτηση κατά την οποία το ερώτημα διατυπώνεται με βάση προκαθορισμένες επιλογές σε ένα σύστημα ανάκτησης

Για την εμφάνιση των όρων και των λημμάτων συνολικά (ευρετήρια και λημματολόγιο), βλ. κεφ. 2.4.  

 

2.3  Προσδιοριστικά τύπου λήμματος

Σε ειδικές περιπτώσεις, όπως όταν ένας όρος, αγγλικός ή ελληνικός, χρησιμοποιείται στον ενικό ή στον πληθυντικό αριθμό (π.χ. «δεδομένα») ή όταν δεν είναι σαφές το γραμματικό γένος του όρου (π.χ. «ιδιόλεκτος») ή πρέπει να διασαφηνιστεί το μέρος του λόγου (π.χ. «επίσημα»), τότε χρησιμοποιούνται σχετικές ενδείξεις, συνήθως σε συντομευμένη μορφή, οι οποίες συνοδεύουν τον όρο και τοποθετούνται σε παρένθεση. Οι ενδείξεις αυτές είναι οι παρακάτω, για ελληνικούς και αγγλικούς όρους αντίστοιχα:

• ρ. – v.
• ουσ. – n.
• επίθ. – adj.
• θηλ. – fem.
• αρσ. – masc.
• ουδ. – neut.
• εν. – sing.
• πληθ. – pl.

Παραδείγματα: 

• δεδομένα (πληθ.)
• access (v.)

 

2.4  Εμφάνιση των όρων

Το σύνολο των λημμάτων του λεξικού αποτελεί το Λημματολόγιο. Οι εγγραφές των λημμάτων στο λημματολόγιο εμφανίζονται με τη σειρά των πεδίων όπως περιγράφτηκε στο κεφ. 2.2. Ειδικότερα για την εμφάνιση των όρων, χρησιμοποιούνται οι παρακάτω συμβάσεις:

●      Οι ελληνικοί και οι αγγλικοί προτιμώμενοι όροι είναι με εντονότυπα γράμματα μεγαλύτερου μεγέθους,

●      Οι συνώνυμοι όροι είναι με γράμματα χωρίς άλλη μορφοτύπηση και στο κανονικό μέγεθος,

●      Οι αδόκιμοι όροι («βλέπε αντί») είναι με πλαγιότυπα γράμματα, ενώ προηγείται η λέξη «αντί» σε παρένθεση, δηλ.: (αντί).

Για παράδειγμα, στο λήμμα με προτιμώμενο όρο «αναζήτηση με μενού», συνώνυμο «αναζήτηση με επιλογολόγιο» και αδόκιμο «αναζήτηση με κατάλογο επιλογών», η εμφάνιση θα είναι ως εξής:

αναζήτηση με μενού

αναζήτηση με επιλογολόγιο

(αντί) αναζήτηση με κατάλογο επιλογών

Σημειώνεται ότι όταν κάποια πεδία δεν έχουν περιεχόμενο (π.χ. συχνά η ιστορική σημείωση), το όνομα του πεδίου δεν εμφανίζεται.

Το ελληνοαγγλικό και το αγγλοελληνικό ευρετήριο όρων έχουν σκοπό την αντιστοίχιση των προτιμώμενων όρων στις δύο γλώσσες και την παραπομπή στο λημματολόγιο κάνοντας κλικ στον ελληνικό ή αγγλικό προτιμώμενο όρο αντίστοιχα, ώστε να εμφανιστεί η πλήρης εγγραφή του σχετικού λήμματος. Στα ευρετήρια εμφανίζονται επίσης στην κατάλληλη αλφαβητική θέση οι συνώνυμοι και οι αδόκιμοι όροι (οι τελευταίοι μόνο στο ελληνοαγγλικό ευρετήριο) για τους οποίους χρησιμοποιείται η παραπομπή βλ. και χρ., αντίστοιχα, που συνοδεύεται από τον προτιμώμενο μέσω του οποίου γίνεται και η παραπομπή στο λημματολόγιο. Οι όροι αυτοί δεν αντιστοιχίζονται με όρους της άλλης γλώσσας.

Για παράδειγμα, όταν ο προτιμώμενος όρος είναι «βιβλιογραφικό μορφότυπο», ο συνώνυμος «μορφότυπο καταλογογράφησης» και ο αδόκιμος «βιβλιογραφική διάταξη», τότε ο συνώνυμος και ο αδόκιμος θα εμφανίζονται στο ευρετήριο ως εξής:

βιβλιογραφική διάταξη

  χρ. βιβλιογραφικό μορφότυπο

.................................

μορφότυπο καταλογογράφησης

  βλ. βιβλιογραφικό μορφότυπο

Το ευρετήριο ως προς κεφάλαιο και θέμα περιέχει τους προτιμώμενους όρους στις δύο γλώσσες (με τους αντίστοιχους συνώνυμους και/ή αδόκιμους αν έχουν) στα δέκα κεφάλαια και σε αλφαβητική διάταξη ανά θεματική υποδιαίρεση του κάθε κεφαλαίου.

 

2.5  Τρόπος εργασίας

Για την εισαγωγή των δεδομένων σχεδιάστηκε φύλλο Excel με όλα τα παραπάνω πεδία, το οποίο αναφορτώθηκε σε κοινόχρηστο φάκελο του Google Drive, ώστε όλη η ομάδα να εργάζεται συλλογικά προκειμένου να αποφεύγονται, κατά το δυνατόν, διπλοεγγραφές και άλλα τυχόν προβλήματα. Ταυτόχρονα, σχεδιάστηκε βάση δεδομένων σε Microsoft Access με τα ίδια πεδία, ώστε να μεταφέρονται εύκολα τα δεδομένα και να δίνεται η ευκαιρία για δημιουργία διαφόρων αναφορών για εργασίες ελέγχου των εγγραφών.

Σημειώνεται ότι, πέρα από τα παραπάνω πεδία περιεχομένου, χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω διαχειριστικά πεδία για εσωτερική χρήση:

Βασικό στοιχείο του λεξικού, όπως έχει τονιστεί και παραπάνω, είναι η έννοια,η οποία περιγράφεται σε κάθε λήμμα χωριστά. Η έννοια αποδίδεται με έναν ή περισσότερους όρους (προτιμώμενο και συνώνυμους) στα ελληνικά και στα αγγλικά. Επειδή υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου ο ίδιος όρος κατασημαίνει διαφορετικές έννοιες όταν χρησιμοποιείται σε διαφορετικό συγκείμενο (ή πλαίσιο εφαρμογής), τότε οι όροι συνοδεύονται από σχετική δήλωση σε γωνιώδεις αγκύλες (< >) για τη διαφορετική χρήση του όρου και διάκριση των εννοιών (π.χ. εγγραφή <σύνολο δεδομένων> και εγγραφή <μουσική διεργασία>). Σημειώνεται ότι, ενίοτε, οι γωνιώδεις αγκύλες μπορεί να χρησιμοποιηθούν και για τη διάκριση του όρου μιας έννοιας ειδικού θεματικού πεδίου από όρο ή λέξη της γενικής γλώσσας ακόμη και αν δεν περιλαμβάνεται στο παρόν λεξικό (π.χ. κάλυψη <συλλογής>, στιγμιότυπο <μοντέλα δεδομένων>).

Δεδομένου ότι οι παρενθέσεις χρησιμοποιούνται για την καταχώριση των προσδιοριστικών του τύπου λήμματος (βλ. κεφ. 2.3), στις περιπτώσεις που αγγλικός ή ελληνικός όρος απαντά με παρένθεση, αυτή είτε αντικαταστάθηκε με το σύμβολο του ενωτικού ή χρησιμοποιήθηκε άλλη μορφή του όρου ανάλογα με την περίπτωση και την έννοια που κατασημαίνεται (π.χ. με γωνιώδεις αγκύλες ή χωρίς κανένα σύμβολο). Έτσι για παράδειγμα το πρότυπο αρχειακής περιγραφής που συνήθως απαντά ως ΔΙΠΑΠ(Γ), στο λεξικό έχει τη μορφή ΔΙΠΑΠ-Γ, ενώ για την έννοια ‘τοποθέτηση (σε ράφια)’, προτιμήθηκε ο όρος «τοποθέτηση σε ράφια» αντί του όρου «τοποθέτηση (σε ράφια)».

Οι εικόνες που χρησιμοποιούνται στο λεξικό προέρχονται είτε από πηγές του Διαδικτύου ελεύθερες περιορισμών (κυρίως από Βικιπαίδεια και Wikimedia) ή από άλλες πηγές όπου δεν υπάρχουν περιορισμοί όπως φωτογραφίες από το αρχείο των μελών της ομάδας ή στιγμιότυπα οθόνης από έργα αναρτημένα στο Διαδίκτυο (κυρίως από συγγράμματα των Ανοιχτών Ακαδημαϊκών Εκδόσεων Κάλλιπος). Στις περιπτώσεις όπου μια φωτογραφία δεν προέρχεται από το μέλος που συνέταξε το λήμμα, παρατίθεται πάντα η πηγή.

Σημειώνεται, επίσης, ότι έγινε προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η συμπεριληπτική γλώσσα στις εγγραφές των λημμάτων και κυρίως στους όρους που αφορούν φυσικά πρόσωπα και μπορούν να έχουν αρσενικό και θηλυκό τύπο (π.χ. σε ουσιαστικά που δηλώνουν ρόλους όπως επάγγελμα και ιδιότητα, σε επίθετα κτλ.). Έτσι, συμφωνήθηκε στους όρους να περιλαμβάνεται και ο θηλυκός τύπος ως συνώνυμος όρος, ενώ στα κείμενα των σημειώσεων να μην χρησιμοποιείται μόνο ο αρσενικός τύπος, αλλά, είτε μαζί ή εναλλακτικά, και ο θηλυκός.

Για τη σωστή ανάπτυξη ενός λεξικού λαμβάνεται υπόψη ότι αυτό δεν αποτελεί ένα απλό κείμενο, αλλά ένα προϊόν που έχει παραπάνω απαιτήσεις, ώστε να διασφαλίζεται η κατάλληλα δομημένη αποθήκευση και χρήση των δεδομένων που το συγκροτούν και, επομένως, η καλύτερη δυνατή αξιοποίησή του.

Από την αρχή του εγχειρήματος επιζητούσαμε κατάλληλη τεχνική υποστήριξη για αυτό, που καταφέραμε να έχουμε μόνο στο τελευταίο στάδιο και για μικρό χρονικό διάστημα μέχρι την παράδοση του έργου. Έτσι, ως προς τις τεχνικές δυνατότητες υλοποίησης του έργου, χρησιμοποιήσαμε μεν από την αρχή τα υπάρχοντα συνεργατικά εργαλεία που αναφέραμε παραπάνω (google docs), ενώ είχαμε σχετική τεχνική υποστήριξη στην τελευταία φάση.

Με την υποστήριξη αυτή, αναπτύχθηκε αρχικά μια διαδικτυακή εφαρμογή αναφόρτωσης εικόνων και παρουσίασης ολόκληρου του λεξικού ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη ευχέρεια στον έλεγχο και στις διορθώσεις των εγγραφών, καθώς και εξαγωγής του τελικού αποτελέσματος του λεξικού με την απαιτούμενη μορφή βιβλίου (με συνδέσμους, ευρετήρια κτλ.).

Παράλληλα, έγιναν μαζικοί εξειδικευμένοι έλεγχοι (αλλά οι διορθώσεις σε λίγες περιπτώσεις μπορούσαν να γίνουν αυτόματα / μαζικά) πάνω στη συνέπεια (λάθη γραφής, λήμματα που μοιάζουν, είναι διπλά ή λείπουν κτλ.) στα καταχωρισμένα περιεχόμενα (στα πεδία με τους προτιμώμενους όρους, τα συνώνυμα, τα «βλέπε επίσης», «βλέπε αντί», τις πηγές).

Ως τελικό στάδιο υποστήριξης, αναπτύχθηκε μια σχετικά απλή διαδικτυακή εφαρμογή για την ενημέρωση του λεξικού, που βέβαια θα μας ήταν πολύ πιο χρήσιμη αν υπήρχε νωρίτερα. Επισημαίνουμε, πάντως, ότι είναι απαραίτητη, έστω και στο τέλος αυτού του συγκεκριμένου έργου, καθώς η εξέλιξη του λεξικού δεν θα σταματήσει με τη δημοσίευσή του στις Ανοιχτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Κάλλιπος, αλλά θα συνεχίζει να βελτιώνεται και να αναπτύσσεται, με στόχο πάντα να διατίθεται ελεύθερα και με δυνατότητες αναζήτησης.  Το λεξικό είναι διαθέσιμο για αναζήτηση στο https://liblex.gr/

 

2.6   Πηγές

Στις πηγές περιλαμβάνονται βιβλιογραφικές αναφορές από δημοσιεύματα καθώς και αναφορές σε διαδικτυακούς πόρους (ιστότοπους και ιστοσελίδες). Διακρίνονται στις πηγές του ορισμού και στις πηγές για το λήμμα συνολικά (άλλες πηγές). Σε κάθε λήμμα υπάρχει μία ή καμία πηγή ορισμού· στην περίπτωση που ο ορισμός είναι της συντάκτριας του λήμματος και/ή σύνθεση από δύο ή περισσότερες πηγές, τότε το πεδίο «Πηγή ορισμού» παραμένει κενό και οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν αναφέρονται στο πεδίο «Πηγές». Έγινε προσπάθεια να υπάρχει αξιοπιστία στις ελληνικές και διεθνείς πηγές που παρατίθενται. Χρησιμοποιούνται αναφορές από δημοσιεύματα, στην ελληνική ή αγγλική γλώσσα, που είτε συμβάλλουν με γενική ή ειδική πληροφόρηση για την οριζόμενη έννοια ή παρέχουν ιστορικές πληροφορίες για την εξέλιξη της έννοιας και/ή του σχετικού θεματικού πεδίου. Γίνεται επίσης προσπάθεια να περιλαμβάνονται στις αναφορές δημοσιεύματα από Έλληνες και Ελληνίδες βιβλιοθηκονόμους, ώστε να καταγράφεται και να δημοσιοποιείται η συμβολή τους στο πεδίο της Επιστήμης της Πληροφόρησης στη χώρα μας.

Για τη σύνταξη των βιβλιογραφικών αναφορών, χρησιμοποιήθηκε το σύστημα APA σε συνδυασμό με τους κανόνες που προτείνονται στο πρότυπο ISO 690 Information and documentation – Guidelines for bibliographic references and citations to information resources (ΕΛΟΤ 560 Πληροφόρηση και τεκμηρίωση – Οδηγίες για βιβλιογραφικές αναφορές και παραπομπές σε πληροφοριακούς πόρους) για σύνταξη με το σύστημα Harvard. Κατά περίπτωση, έγιναν ορισμένες προσαρμογές, όπως στη σύνταξη των αναφορών στα πρότυπα ISO και ΕΛΟΤ. Σε κάθε περίπτωση, καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε να υπάρχει ομοιομορφία στις αναφορές που δίνονται σε κάθε εγγραφή λήμματος. Το σύνολο των αναφορών περιλαμβάνεται σε ενιαία λίστα στο τελευταίο κεφάλαιο του παρόντος.

 

3. Θεματική οργάνωση των λημμάτων: Κεφάλαια και επιμέρους θέματα

1. Γενικές έννοιες
   Αξιολόγηση και στατιστική
   Γλώσσα και ορολογία
   Διαχείριση της γνώσης
   Έννοιες και όροι
   Επικοινωνία και πληροφορία
   Συστήματα γραφής και μεταγραφής
   Τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών
2. Βιβλιοθηκονομία – Πληροφόρηση
   Βασικές έννοιες βιβλιοθηκονομίας-πληροφόρησης
   Φορείς τεκμηρίωσης και πληροφόρησης
3. Αρχειονομία
   Αρχειακά σύνολα
   Αρχειακοί φορείς
   Βασικές έννοιες αρχειονομίας
   Διαχείριση αρχειακού υλικού
4. Πολιτισμός – Μουσεία
   Μουσεία και συναφείς φορείς
   Μουσειολογία
   Πολιτισμική κληρονομιά
5. Τεκμήρια – Αντικείμενα – Πληροφοριακοί πόροι
   Αντικείμενα
   Αξίες αντικειμένων και τεκμηρίων
   Μέρη τεκμηρίων
   Μέσα δεδομένων
   Παραγωγή τεκμηρίων
   Πληροφοριακοί πόροι
   Τεκμήρια
   Τύποι δεδομένων
   Τύποι τεκμηρίων
6. Διοίκηση οργανισμών πληροφόρησης και τεκμηρίωσης
   Ανθρώπινο δυναμικό
   Διοίκηση
   Εκπαίδευση και κατάρτιση
   Συλλογές
   Τυποποίηση και πρότυπα
7. Διαχείριση πληροφοριών και τεκμηρίων
   Ανάλυση περιεχομένου
   Επεξεργασία δεδομένων
   Ευρετηρίαση
   Θησαυροί
   Μεταδεδομένα
   Παράσταση δεδομένων
   Περιγραφή πόρων
   Συστήματα κωδικοποίησης και αναγνώρισης
   Ταξινόμηση
8. Διατήρηση τεκμηρίων
   Αποθήκευση τεκμηρίων
   Βιβλιοδεσία
   Συντήρηση τεκμηρίων
   Υλικά συντήρησης και διατήρησης
   Φθορά τεκμηρίων
9. Χρήση πληροφοριών και τεκμηρίων
   Αναζήτηση και ανάκτηση πληροφοριών
   Μελέτες χρηστών
   Υπηρεσίες πληροφόρησης
   Χρήση πληροφοριακών πόρων
10. Νομικά ζητήματα πληροφόρησης και τεκμηρίωσης
    Βιομηχανική ιδιοκτησία
    Δίκαιο της πληροφορίας
    Πνευματική ιδιοκτησία
    Προστασία και ασφάλεια δεδομένων.